Монгол Улсын мал аж ахуйн салбарт тус улсын нийт ажиллах хүчний 23.8% нь ажиллаж, ДНБ-ний 12.8%, хөдөө аж ахуйн нийт үйлдвэрлэлийн 87.2 % бүтээгдэж, хүн амын хүнсний хүнсний хангамжийн болон малчдын амьжиргааны гол эх үүсвэрийн үүргийг гүйцэтгэсээр байна. Улсын Их Хурлын сонгууль хаяанд ирсэн өнөө үед эрх баригчид эдийн засгийн энэхүү тулгуур салбарын хөгжлийн талаар элдэв хууль тогтоомжийг дутуу дулимаг боловсруулж, яаран сандран баталж, компаничилан хэрэгжүүлэх гэж оролдож буй нөхцөлд тус салбарын хөгжлийн асуудлаар өөрийнхөө санаагаа хуваалцах нь зүйтэй хэмээн үзэв.
МАЛ АЖ АХУЙН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГЫГ ШИНЭЧЛЭХ ШААРДЛАГА
Хэдэн мянган жилээр хэмжигдэх түүхэн хөгжлийн явцад нүүдэлчид, малчид бэлчээрийн мал аж ахуйг эрхлэх талаар арвин их туршлага хуримтлуулжээ. Бэлчээрийн мал аж ахуйн хөгжил нь хоорондоо нягт шүтэлцээ бүхий малчин бэлчээр мал гэсэн үндсэн гурван хүчин зүйлээр тодорхойлогддог билээ. Өнөөдөр Монголын мал аж ахуйн хөгжил нь экологи, эдийн засаг, нийгмийн шинжтэй тулгамдсан асуудал, сорилттой тулгараад байна.
Олонх судлаачид Монгол Улсын бэлчээрийн боломжит даац нь хонин толгойд шилжүүлснээр жилд дунджаар 74.3 сая толгой мал гэж үздэг. Гэтэл 2023 оны эцсийн малын тоо нь хонин толгойд шилжүүлснээр 114.4 сая толгой байгаа нь байвал зохих боломжит даацаас 54.1 хувиар хэтэрсэн байна.
Орлого олох үйл ажиллагаагаа удирдан жолоодох талаарх малчдын зан төлөв дэх өөрчлөлтийн улмаас өнгөрсөн 30 гаруй жилд 100 га бэлчээрийн талбайд ногдох малын тоо буюу бэлчээрийн ачаалал 2.4 дахин тус тус өссөн байна. Монгол орны бэлчээрийн төлөв байдлын талаарх мэргэжлийн байгууллагын 2020 оны үнэлсэн дүнгээс үзэхэд, нийт бэлчээр нутгийн 70 шахам хувьд нь ургамлын зүйлийн бүрэлдэхүүн лавлагаа түвшнээсээ (харьцангуй соргог байх үе) өөрчлөгдөж доройтсон байна. Монгол Улсын бэлчээрийн мал аж ахуй салбар нь улам бүр тогтворгүй шинжтэй системийн төлөв байдалд шилжиж байгааг дотоод, гадаадын олон эрдэмтэн, судлаачид тэмдэглэн бичсэн байдаг. Үүний гол шалтгаан нь нэг талаар уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөхцөлд зуд зэрэг байгалийн гамшигт нэрвэгдэх эмзэг байдал нь улам нэмэгдэж байгаагаар; нөгөө талаар тус салбарын уг эмзэг байдлыг улам өөгшүүлэн дэмжиж ирсэн төрийн оновчтой бус бодлогтой холбон тайлбарладаг юм. Энэ бүхнээс үзэхэд, Монголын бэлчээрийн мал аж ахуйн хөгжлийн бодлогыг өөрчлөн шинэчлэх зайлшгүй шаардлагатай байна.
МАЛ АЖ АХУЙН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГЫГ ШИНЭЧЛЭХ ГОЛ ЧИГЛЭЛ
Мал аж ахуйн бодлого, эрх зүйн шинэчлэлийг дараах гол таван чиглэлээр цогцоор авч үзэж хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна.
БЭЛЧЭЭРИЙН ГАЗРЫГ ХАМГААЛАН ЗОХИСТОЙ АШИГЛАХ ТАЛААР
Бэлчээрийн нөөцийг зохистой ашиглах, хамгаалах бодлого нь (i) улсын түвшинд; (ii) аймаг, сумын буюу орон нутгийн хэмжээнд; (iii) малчдын түвшинд нэгдмэл бодлого, зохицуулалтын зарчмаар дамжин хэрэгжинэ. Үүнд:
Үүнд:
Малчдын эдгээр үүсгэл санаачлагын байгууллагыг төрийн зүгээс “албадах”, “хууран мэхэлж өөр зорилгоор ашиглах”, “компанчилах”, “хөндлөнгөөс оролцох” зэрэг аргаар зохион байгуулвал “урт насгүй” бөгөөд үр дүнгүй болох тул гагцхүү малчдын сайн дурын итгэлцэлийн зарчимд тулгуурлан жам ёсоор нь хөгжих хууль эрх таатай зүйн орчин, нөхцөлийг л бүрдүүлэх учиртай.
МАЛЧДЫН ХАРИУЦЛАГА, ХАНДЛАГЫГ САЙЖРУУЛАХ ТАЛААР
Мал аж ахуйн тогтвортой байдлыг хангахад нэн тэргүүнд малчид ямар үнэ цэнтэй байгалийн нөөцийг ашиглаж, экосистемийн үйлчилгээнээс үр өгөөж хүртэж буйг тэдний сэтгэлгээнд төлөвшүүлэх нь чухал байна. Хариуцлагатай малчин гэдэгт малынхаа тоог бэлчээрийн даацад нийцүүлж, малын чанар, ашиг шимийг дээшлүүлж, зуднаас урьдчилан сэргийлэх нэмэгдэл тэжээлийн зохих хэмжээний нөөцөө өөрөө бүрдүүлдэг, мал сүргээ мал эмнэлгийн урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээнд бүрэн хамруулж, эрүүл малтай, малаа даатгуулдаг, мөн дээр дурдсан бэлчээрийн менежментийн хамтын гэрээгээр хүлээсэн эрх, үүргээ бүрэн хэрэгжүүлдэг, өөрсдийн үүсгэл санаачлагын байгуулагуудыг үүсгэн хөгжүүлэх болон тэдгээрийн үйл ажиллагаанд идэвх гаргаж, тогтмол гар бие оролцдог байдлыг ойлгоно. Малчдын хариуцлагыг үнэлэхдээ тогтвортой байдлын цогц шалгуур үзүүлэлтүүдийг хэрэглэж болно. Үүнийг ХХААХҮЯ албан ёсоор журмаар зохицуулан хэрэгжүүлэх нь зүйтэй.
МАЛ АЖ АХУЙН ТОГТВОРТОЙ БАЙДЛЫН ҮНЭЛГЭЭ ТОГТООЖ ХЭРЭГЛЭХ ТАЛААР
Мал аж ахуйн үйлдвэрлэл эрхэлж буй малчид, мал бүхий иргэд, хуулийн этгээдийн тогтвортой байдлыг 2-3 жил тутамд тогтвортой байдлын шалгуур үзүүлэлтээр үнэлгээ өгч, бодлого, шийдвэр гаргаж байх нь зүйтэй байна. Үнэлгээний энэхүү хамрах хүрээний логикийн дагуу мал аж ахуйн үйлдвэрлэл эрхлэгчдийн тогтвортой байдал нь
1.ЭКОЛОГИД ДАРАМТГҮЙ БАЙХ:
2.ЭДИЙН ЗАСГИЙН ЧАДАВХТАЙ БАЙХ:
3.НИЙГМИЙН ХАРИУЦЛАГАТАЙ БАЙХ:
ТАТААС, УРАМШУУЛАЛ, ЭДИЙН ЗАСГИЙН ХӨШҮҮРГИЙН ТАЛААР
Мал аж ахуйд төрөөс үзүүлж буй дэмжлэг, татаас нь шууд утгаар бэлчээрийн доройтол, уур амьсгалын өөрчлөлтийг нөхцөлдүүлэхгүй байгаа гэж үзэж болох ч малынхаа тоо толгойг өсгөх тусам илүү их татаас, урамшуулал авах боломжтой юм. Гагцхүү түүхий эд, бүтээгдэхүүний тооны өсөлтийг л түлхүү дэмжих чиглэлтэй байгаагаас гадна уг урамшуулал, дэмжлэг авсан хэмжээгээр тэд үйлдвэрлэлийн үр ашгаа дээшлүүлж чадсан эсэх нь төдийлөн тодорхой бус байна. Мал аж ахуйн дэмжлэг, урамшуулал үзүүлэхдээ тухайн үйлдвэрлэл эрхлэгчдийн үйлдвэрлэлдээ байгальд ээлтэй дэвшилтэт, ухаалаг технологи нэвтрүүлсэн байдлыг гол шалгуур болгон урамшуулал, дэмжлэгийг үзүүлж байхыг зөвлөж байна. Малчдын бүлэг, сумын Засаг дарга хоорондоо бэлчээр ашиглалтын гэрээ байгуулж, малын тоог бэлчээрийн даацад тохируулж зохистой хэмжээнд бууруулсан малчдад эко буюу ногоон зээлээр дамжуулан хөнгөлөлттэй зээл олгож, тэдний сонирхлыг урамшуулах механизм хэрэглэж байгаа арга туршлагыг хэрэглэж болно.
МАЛ, ТҮҮХИЙ ЭД, БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ ЭРГЭЛТИЙГ САЙЖРУУЛАХ ТАЛААР
Малчин түмэн жилийн турш зовж байж өсгөсөн мал сүрэг, түүний гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүнийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулж, үнэ цэнийг нь өсгөхийг л хүсэж байна.Орон нутагт малын түүхий эдийг цуглуулах, ангилан ялгах, савлах, анхан шатны боловсруулалт хийх, боловсруулалт хийж өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг жижиг дунд үйлдвэр, өсвөр малыг бордож зах зээлд нийлүүлэх чиглэлийн бизнес эрхлэгчдийн санаачилгыг дэмжих нь чухал. Монголын бэлчээрийн малын органик махыг уламжлалт бус гадаад зах зээлд гаргахын тулд дараах асуудлыг шийдэх шаардлагатай байна.
Үүнд:
Эдийн засгийн шинжлэх ухааны доктор, академич Хөдөө аж ахуйн шинжлэх ухааны академийн ерөнхийлөгч А.Бакей
Веб сайтад агуулагдсан мэдээлэл зохиогчийн эрхийн хуулиар хамгаалагдсан тул зөвшөөрөлгүй хуулбарлах хориотой.
Copyright © MMINFO.MN All Rights Reserved. Powered by HUREEMEDIA.
Монгол Улсын мал аж ахуйн салбарт тус улсын нийт ажиллах хүчний 23.8% нь ажиллаж, ДНБ-ний 12.8%, хөдөө аж ахуйн нийт үйлдвэрлэлийн 87.2 % бүтээгдэж, хүн амын хүнсний хүнсний хангамжийн болон малчдын амьжиргааны гол эх үүсвэрийн үүргийг гүйцэтгэсээр байна. Улсын Их Хурлын сонгууль хаяанд ирсэн өнөө үед эрх баригчид эдийн засгийн энэхүү тулгуур салбарын хөгжлийн талаар элдэв хууль тогтоомжийг дутуу дулимаг боловсруулж, яаран сандран баталж, компаничилан хэрэгжүүлэх гэж оролдож буй нөхцөлд тус салбарын хөгжлийн асуудлаар өөрийнхөө санаагаа хуваалцах нь зүйтэй хэмээн үзэв.
МАЛ АЖ АХУЙН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГЫГ ШИНЭЧЛЭХ ШААРДЛАГА
Хэдэн мянган жилээр хэмжигдэх түүхэн хөгжлийн явцад нүүдэлчид, малчид бэлчээрийн мал аж ахуйг эрхлэх талаар арвин их туршлага хуримтлуулжээ. Бэлчээрийн мал аж ахуйн хөгжил нь хоорондоо нягт шүтэлцээ бүхий малчин бэлчээр мал гэсэн үндсэн гурван хүчин зүйлээр тодорхойлогддог билээ. Өнөөдөр Монголын мал аж ахуйн хөгжил нь экологи, эдийн засаг, нийгмийн шинжтэй тулгамдсан асуудал, сорилттой тулгараад байна.
Олонх судлаачид Монгол Улсын бэлчээрийн боломжит даац нь хонин толгойд шилжүүлснээр жилд дунджаар 74.3 сая толгой мал гэж үздэг. Гэтэл 2023 оны эцсийн малын тоо нь хонин толгойд шилжүүлснээр 114.4 сая толгой байгаа нь байвал зохих боломжит даацаас 54.1 хувиар хэтэрсэн байна.
Орлого олох үйл ажиллагаагаа удирдан жолоодох талаарх малчдын зан төлөв дэх өөрчлөлтийн улмаас өнгөрсөн 30 гаруй жилд 100 га бэлчээрийн талбайд ногдох малын тоо буюу бэлчээрийн ачаалал 2.4 дахин тус тус өссөн байна. Монгол орны бэлчээрийн төлөв байдлын талаарх мэргэжлийн байгууллагын 2020 оны үнэлсэн дүнгээс үзэхэд, нийт бэлчээр нутгийн 70 шахам хувьд нь ургамлын зүйлийн бүрэлдэхүүн лавлагаа түвшнээсээ (харьцангуй соргог байх үе) өөрчлөгдөж доройтсон байна. Монгол Улсын бэлчээрийн мал аж ахуй салбар нь улам бүр тогтворгүй шинжтэй системийн төлөв байдалд шилжиж байгааг дотоод, гадаадын олон эрдэмтэн, судлаачид тэмдэглэн бичсэн байдаг. Үүний гол шалтгаан нь нэг талаар уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөхцөлд зуд зэрэг байгалийн гамшигт нэрвэгдэх эмзэг байдал нь улам нэмэгдэж байгаагаар; нөгөө талаар тус салбарын уг эмзэг байдлыг улам өөгшүүлэн дэмжиж ирсэн төрийн оновчтой бус бодлогтой холбон тайлбарладаг юм. Энэ бүхнээс үзэхэд, Монголын бэлчээрийн мал аж ахуйн хөгжлийн бодлогыг өөрчлөн шинэчлэх зайлшгүй шаардлагатай байна.
МАЛ АЖ АХУЙН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГЫГ ШИНЭЧЛЭХ ГОЛ ЧИГЛЭЛ
Мал аж ахуйн бодлого, эрх зүйн шинэчлэлийг дараах гол таван чиглэлээр цогцоор авч үзэж хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна.
БЭЛЧЭЭРИЙН ГАЗРЫГ ХАМГААЛАН ЗОХИСТОЙ АШИГЛАХ ТАЛААР
Бэлчээрийн нөөцийг зохистой ашиглах, хамгаалах бодлого нь (i) улсын түвшинд; (ii) аймаг, сумын буюу орон нутгийн хэмжээнд; (iii) малчдын түвшинд нэгдмэл бодлого, зохицуулалтын зарчмаар дамжин хэрэгжинэ. Үүнд:
Үүнд:
Малчдын эдгээр үүсгэл санаачлагын байгууллагыг төрийн зүгээс “албадах”, “хууран мэхэлж өөр зорилгоор ашиглах”, “компанчилах”, “хөндлөнгөөс оролцох” зэрэг аргаар зохион байгуулвал “урт насгүй” бөгөөд үр дүнгүй болох тул гагцхүү малчдын сайн дурын итгэлцэлийн зарчимд тулгуурлан жам ёсоор нь хөгжих хууль эрх таатай зүйн орчин, нөхцөлийг л бүрдүүлэх учиртай.
МАЛЧДЫН ХАРИУЦЛАГА, ХАНДЛАГЫГ САЙЖРУУЛАХ ТАЛААР
Мал аж ахуйн тогтвортой байдлыг хангахад нэн тэргүүнд малчид ямар үнэ цэнтэй байгалийн нөөцийг ашиглаж, экосистемийн үйлчилгээнээс үр өгөөж хүртэж буйг тэдний сэтгэлгээнд төлөвшүүлэх нь чухал байна. Хариуцлагатай малчин гэдэгт малынхаа тоог бэлчээрийн даацад нийцүүлж, малын чанар, ашиг шимийг дээшлүүлж, зуднаас урьдчилан сэргийлэх нэмэгдэл тэжээлийн зохих хэмжээний нөөцөө өөрөө бүрдүүлдэг, мал сүргээ мал эмнэлгийн урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээнд бүрэн хамруулж, эрүүл малтай, малаа даатгуулдаг, мөн дээр дурдсан бэлчээрийн менежментийн хамтын гэрээгээр хүлээсэн эрх, үүргээ бүрэн хэрэгжүүлдэг, өөрсдийн үүсгэл санаачлагын байгуулагуудыг үүсгэн хөгжүүлэх болон тэдгээрийн үйл ажиллагаанд идэвх гаргаж, тогтмол гар бие оролцдог байдлыг ойлгоно. Малчдын хариуцлагыг үнэлэхдээ тогтвортой байдлын цогц шалгуур үзүүлэлтүүдийг хэрэглэж болно. Үүнийг ХХААХҮЯ албан ёсоор журмаар зохицуулан хэрэгжүүлэх нь зүйтэй.
МАЛ АЖ АХУЙН ТОГТВОРТОЙ БАЙДЛЫН ҮНЭЛГЭЭ ТОГТООЖ ХЭРЭГЛЭХ ТАЛААР
Мал аж ахуйн үйлдвэрлэл эрхэлж буй малчид, мал бүхий иргэд, хуулийн этгээдийн тогтвортой байдлыг 2-3 жил тутамд тогтвортой байдлын шалгуур үзүүлэлтээр үнэлгээ өгч, бодлого, шийдвэр гаргаж байх нь зүйтэй байна. Үнэлгээний энэхүү хамрах хүрээний логикийн дагуу мал аж ахуйн үйлдвэрлэл эрхлэгчдийн тогтвортой байдал нь
1.ЭКОЛОГИД ДАРАМТГҮЙ БАЙХ:
2.ЭДИЙН ЗАСГИЙН ЧАДАВХТАЙ БАЙХ:
3.НИЙГМИЙН ХАРИУЦЛАГАТАЙ БАЙХ:
ТАТААС, УРАМШУУЛАЛ, ЭДИЙН ЗАСГИЙН ХӨШҮҮРГИЙН ТАЛААР
Мал аж ахуйд төрөөс үзүүлж буй дэмжлэг, татаас нь шууд утгаар бэлчээрийн доройтол, уур амьсгалын өөрчлөлтийг нөхцөлдүүлэхгүй байгаа гэж үзэж болох ч малынхаа тоо толгойг өсгөх тусам илүү их татаас, урамшуулал авах боломжтой юм. Гагцхүү түүхий эд, бүтээгдэхүүний тооны өсөлтийг л түлхүү дэмжих чиглэлтэй байгаагаас гадна уг урамшуулал, дэмжлэг авсан хэмжээгээр тэд үйлдвэрлэлийн үр ашгаа дээшлүүлж чадсан эсэх нь төдийлөн тодорхой бус байна. Мал аж ахуйн дэмжлэг, урамшуулал үзүүлэхдээ тухайн үйлдвэрлэл эрхлэгчдийн үйлдвэрлэлдээ байгальд ээлтэй дэвшилтэт, ухаалаг технологи нэвтрүүлсэн байдлыг гол шалгуур болгон урамшуулал, дэмжлэгийг үзүүлж байхыг зөвлөж байна. Малчдын бүлэг, сумын Засаг дарга хоорондоо бэлчээр ашиглалтын гэрээ байгуулж, малын тоог бэлчээрийн даацад тохируулж зохистой хэмжээнд бууруулсан малчдад эко буюу ногоон зээлээр дамжуулан хөнгөлөлттэй зээл олгож, тэдний сонирхлыг урамшуулах механизм хэрэглэж байгаа арга туршлагыг хэрэглэж болно.
МАЛ, ТҮҮХИЙ ЭД, БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ ЭРГЭЛТИЙГ САЙЖРУУЛАХ ТАЛААР
Малчин түмэн жилийн турш зовж байж өсгөсөн мал сүрэг, түүний гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүнийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулж, үнэ цэнийг нь өсгөхийг л хүсэж байна.Орон нутагт малын түүхий эдийг цуглуулах, ангилан ялгах, савлах, анхан шатны боловсруулалт хийх, боловсруулалт хийж өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг жижиг дунд үйлдвэр, өсвөр малыг бордож зах зээлд нийлүүлэх чиглэлийн бизнес эрхлэгчдийн санаачилгыг дэмжих нь чухал. Монголын бэлчээрийн малын органик махыг уламжлалт бус гадаад зах зээлд гаргахын тулд дараах асуудлыг шийдэх шаардлагатай байна.
Үүнд:
Эдийн засгийн шинжлэх ухааны доктор, академич Хөдөө аж ахуйн шинжлэх ухааны академийн ерөнхийлөгч А.Бакей
Веб сайтад агуулагдсан мэдээлэл зохиогчийн эрхийн хуулиар хамгаалагдсан тул зөвшөөрөлгүй хуулбарлах хориотой.
Copyright © MMINFO.MN All Rights Reserved. Powered by HUREEMEDIA.
Монгол Улсын мал аж ахуйн салбарт тус улсын нийт ажиллах хүчний 23.8% нь ажиллаж, ДНБ-ний 12.8%, хөдөө аж ахуйн нийт үйлдвэрлэлийн 87.2 % бүтээгдэж, хүн амын хүнсний хүнсний хангамжийн болон малчдын амьжиргааны гол эх үүсвэрийн үүргийг гүйцэтгэсээр байна. Улсын Их Хурлын сонгууль хаяанд ирсэн өнөө үед эрх баригчид эдийн засгийн энэхүү тулгуур салбарын хөгжлийн талаар элдэв хууль тогтоомжийг дутуу дулимаг боловсруулж, яаран сандран баталж, компаничилан хэрэгжүүлэх гэж оролдож буй нөхцөлд тус салбарын хөгжлийн асуудлаар өөрийнхөө санаагаа хуваалцах нь зүйтэй хэмээн үзэв.
МАЛ АЖ АХУЙН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГЫГ ШИНЭЧЛЭХ ШААРДЛАГА
Хэдэн мянган жилээр хэмжигдэх түүхэн хөгжлийн явцад нүүдэлчид, малчид бэлчээрийн мал аж ахуйг эрхлэх талаар арвин их туршлага хуримтлуулжээ. Бэлчээрийн мал аж ахуйн хөгжил нь хоорондоо нягт шүтэлцээ бүхий малчин бэлчээр мал гэсэн үндсэн гурван хүчин зүйлээр тодорхойлогддог билээ. Өнөөдөр Монголын мал аж ахуйн хөгжил нь экологи, эдийн засаг, нийгмийн шинжтэй тулгамдсан асуудал, сорилттой тулгараад байна.
Олонх судлаачид Монгол Улсын бэлчээрийн боломжит даац нь хонин толгойд шилжүүлснээр жилд дунджаар 74.3 сая толгой мал гэж үздэг. Гэтэл 2023 оны эцсийн малын тоо нь хонин толгойд шилжүүлснээр 114.4 сая толгой байгаа нь байвал зохих боломжит даацаас 54.1 хувиар хэтэрсэн байна.
Орлого олох үйл ажиллагаагаа удирдан жолоодох талаарх малчдын зан төлөв дэх өөрчлөлтийн улмаас өнгөрсөн 30 гаруй жилд 100 га бэлчээрийн талбайд ногдох малын тоо буюу бэлчээрийн ачаалал 2.4 дахин тус тус өссөн байна. Монгол орны бэлчээрийн төлөв байдлын талаарх мэргэжлийн байгууллагын 2020 оны үнэлсэн дүнгээс үзэхэд, нийт бэлчээр нутгийн 70 шахам хувьд нь ургамлын зүйлийн бүрэлдэхүүн лавлагаа түвшнээсээ (харьцангуй соргог байх үе) өөрчлөгдөж доройтсон байна. Монгол Улсын бэлчээрийн мал аж ахуй салбар нь улам бүр тогтворгүй шинжтэй системийн төлөв байдалд шилжиж байгааг дотоод, гадаадын олон эрдэмтэн, судлаачид тэмдэглэн бичсэн байдаг. Үүний гол шалтгаан нь нэг талаар уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөхцөлд зуд зэрэг байгалийн гамшигт нэрвэгдэх эмзэг байдал нь улам нэмэгдэж байгаагаар; нөгөө талаар тус салбарын уг эмзэг байдлыг улам өөгшүүлэн дэмжиж ирсэн төрийн оновчтой бус бодлогтой холбон тайлбарладаг юм. Энэ бүхнээс үзэхэд, Монголын бэлчээрийн мал аж ахуйн хөгжлийн бодлогыг өөрчлөн шинэчлэх зайлшгүй шаардлагатай байна.
МАЛ АЖ АХУЙН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГЫГ ШИНЭЧЛЭХ ГОЛ ЧИГЛЭЛ
Мал аж ахуйн бодлого, эрх зүйн шинэчлэлийг дараах гол таван чиглэлээр цогцоор авч үзэж хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна.
БЭЛЧЭЭРИЙН ГАЗРЫГ ХАМГААЛАН ЗОХИСТОЙ АШИГЛАХ ТАЛААР
Бэлчээрийн нөөцийг зохистой ашиглах, хамгаалах бодлого нь (i) улсын түвшинд; (ii) аймаг, сумын буюу орон нутгийн хэмжээнд; (iii) малчдын түвшинд нэгдмэл бодлого, зохицуулалтын зарчмаар дамжин хэрэгжинэ. Үүнд:
Үүнд:
Малчдын эдгээр үүсгэл санаачлагын байгууллагыг төрийн зүгээс “албадах”, “хууран мэхэлж өөр зорилгоор ашиглах”, “компанчилах”, “хөндлөнгөөс оролцох” зэрэг аргаар зохион байгуулвал “урт насгүй” бөгөөд үр дүнгүй болох тул гагцхүү малчдын сайн дурын итгэлцэлийн зарчимд тулгуурлан жам ёсоор нь хөгжих хууль эрх таатай зүйн орчин, нөхцөлийг л бүрдүүлэх учиртай.
МАЛЧДЫН ХАРИУЦЛАГА, ХАНДЛАГЫГ САЙЖРУУЛАХ ТАЛААР
Мал аж ахуйн тогтвортой байдлыг хангахад нэн тэргүүнд малчид ямар үнэ цэнтэй байгалийн нөөцийг ашиглаж, экосистемийн үйлчилгээнээс үр өгөөж хүртэж буйг тэдний сэтгэлгээнд төлөвшүүлэх нь чухал байна. Хариуцлагатай малчин гэдэгт малынхаа тоог бэлчээрийн даацад нийцүүлж, малын чанар, ашиг шимийг дээшлүүлж, зуднаас урьдчилан сэргийлэх нэмэгдэл тэжээлийн зохих хэмжээний нөөцөө өөрөө бүрдүүлдэг, мал сүргээ мал эмнэлгийн урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээнд бүрэн хамруулж, эрүүл малтай, малаа даатгуулдаг, мөн дээр дурдсан бэлчээрийн менежментийн хамтын гэрээгээр хүлээсэн эрх, үүргээ бүрэн хэрэгжүүлдэг, өөрсдийн үүсгэл санаачлагын байгуулагуудыг үүсгэн хөгжүүлэх болон тэдгээрийн үйл ажиллагаанд идэвх гаргаж, тогтмол гар бие оролцдог байдлыг ойлгоно. Малчдын хариуцлагыг үнэлэхдээ тогтвортой байдлын цогц шалгуур үзүүлэлтүүдийг хэрэглэж болно. Үүнийг ХХААХҮЯ албан ёсоор журмаар зохицуулан хэрэгжүүлэх нь зүйтэй.
МАЛ АЖ АХУЙН ТОГТВОРТОЙ БАЙДЛЫН ҮНЭЛГЭЭ ТОГТООЖ ХЭРЭГЛЭХ ТАЛААР
Мал аж ахуйн үйлдвэрлэл эрхэлж буй малчид, мал бүхий иргэд, хуулийн этгээдийн тогтвортой байдлыг 2-3 жил тутамд тогтвортой байдлын шалгуур үзүүлэлтээр үнэлгээ өгч, бодлого, шийдвэр гаргаж байх нь зүйтэй байна. Үнэлгээний энэхүү хамрах хүрээний логикийн дагуу мал аж ахуйн үйлдвэрлэл эрхлэгчдийн тогтвортой байдал нь
1.ЭКОЛОГИД ДАРАМТГҮЙ БАЙХ:
2.ЭДИЙН ЗАСГИЙН ЧАДАВХТАЙ БАЙХ:
3.НИЙГМИЙН ХАРИУЦЛАГАТАЙ БАЙХ:
ТАТААС, УРАМШУУЛАЛ, ЭДИЙН ЗАСГИЙН ХӨШҮҮРГИЙН ТАЛААР
Мал аж ахуйд төрөөс үзүүлж буй дэмжлэг, татаас нь шууд утгаар бэлчээрийн доройтол, уур амьсгалын өөрчлөлтийг нөхцөлдүүлэхгүй байгаа гэж үзэж болох ч малынхаа тоо толгойг өсгөх тусам илүү их татаас, урамшуулал авах боломжтой юм. Гагцхүү түүхий эд, бүтээгдэхүүний тооны өсөлтийг л түлхүү дэмжих чиглэлтэй байгаагаас гадна уг урамшуулал, дэмжлэг авсан хэмжээгээр тэд үйлдвэрлэлийн үр ашгаа дээшлүүлж чадсан эсэх нь төдийлөн тодорхой бус байна. Мал аж ахуйн дэмжлэг, урамшуулал үзүүлэхдээ тухайн үйлдвэрлэл эрхлэгчдийн үйлдвэрлэлдээ байгальд ээлтэй дэвшилтэт, ухаалаг технологи нэвтрүүлсэн байдлыг гол шалгуур болгон урамшуулал, дэмжлэгийг үзүүлж байхыг зөвлөж байна. Малчдын бүлэг, сумын Засаг дарга хоорондоо бэлчээр ашиглалтын гэрээ байгуулж, малын тоог бэлчээрийн даацад тохируулж зохистой хэмжээнд бууруулсан малчдад эко буюу ногоон зээлээр дамжуулан хөнгөлөлттэй зээл олгож, тэдний сонирхлыг урамшуулах механизм хэрэглэж байгаа арга туршлагыг хэрэглэж болно.
МАЛ, ТҮҮХИЙ ЭД, БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ ЭРГЭЛТИЙГ САЙЖРУУЛАХ ТАЛААР
Малчин түмэн жилийн турш зовж байж өсгөсөн мал сүрэг, түүний гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүнийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулж, үнэ цэнийг нь өсгөхийг л хүсэж байна.Орон нутагт малын түүхий эдийг цуглуулах, ангилан ялгах, савлах, анхан шатны боловсруулалт хийх, боловсруулалт хийж өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг жижиг дунд үйлдвэр, өсвөр малыг бордож зах зээлд нийлүүлэх чиглэлийн бизнес эрхлэгчдийн санаачилгыг дэмжих нь чухал. Монголын бэлчээрийн малын органик махыг уламжлалт бус гадаад зах зээлд гаргахын тулд дараах асуудлыг шийдэх шаардлагатай байна.
Үүнд:
Эдийн засгийн шинжлэх ухааны доктор, академич Хөдөө аж ахуйн шинжлэх ухааны академийн ерөнхийлөгч А.Бакей
Веб сайтад агуулагдсан мэдээлэл зохиогчийн эрхийн хуулиар хамгаалагдсан тул зөвшөөрөлгүй хуулбарлах хориотой.
Copyright © MMINFO.MN All Rights Reserved. Powered by HUREEMEDIA.